HIBAH
Takrif
Hibah di takrif sebagai satu pemberian
secara sukarela dengan memindahkan ain harta dan bukan hutang atau manfaat, dari
pemiliknya kepada penerima hibah pada masa hidupnya tanpa apa-apa iwad.
Ciri-Ciri Hibah
Ciri-ciri hibah dirumuskan seperti
berikut:-
(a) Suatu
akad pemindahan harta dari milik pemberi kepada penerima,
(b) Dibuat
secara sukarela oleh pemberi,
(c) Tiada
sebarang iwad dari penerima,
(d) Yang
dihibahkan ialah ain harta, bukannya hutang atau manfaat, dan
(e) Berkuatkuasa
semasa hidup pemberi hibah.
Hukum Hibah
Manakala hukum hibah adalah amalan sunat dan digalakkan
sepertimana firman Allah S.W.T yang bermaksud:
“...........dan memberikan harta yang dicintanya kepada
kerabatnya, anak-anak yatim, orang-orang miskin, musafir dan orang-orang yang
meminta-minta, dan hamba sahaya......Mereka itulah orang-orang yang benar
(imannya) dan mereka itulah orang-orang yang bertakwa”.
(Surah al-Baqarah 2: ayat 177)
Rukun Hibah
Menurut jumur fuqaha’
terdapat empat rukun hibah seperti berikut:-
( a) Pemberi hibah
iaitu seseorang yang sempurna akalnya, baligh, merdeka, pemilik penuh harta
hibah, dan tidak dipaksa. Memandangkan harta adalah pemilikan penuh pemberi,
maka dia bebas kepada kuantiti yang dihibahkan. Dia berpeluang memperuntukan
harta kepada anak angkat atau ibu bapanya yang bukan Islam.
( b)
Penerima
hibah boleh dari kalangan waris, bukan waris dan bukan
Islam. Syaratnya penerima berkuasa memegang dan mengawal pemilikan harta tersebut.
Dianya boleh seorang mukallaf atau bukan mukallaf. Jika bukan mukallaf maka
harta tersebut diwakilkan kepada walinya.
( c) Harta
yang dihibahkan perlu wujud dan boleh dipindah
pemilikannya yang terdiri daripada harta alih dan harta tak alih. Ianya perlu
bernilai kerana harta tidak bernilai tidak boleh dibuat akad. Begitu juga tidak
sah jika harta dalam keadaan mal mubah,
ia perlu berstatus mutaqawwam iaitu
harta yang sudah ada pemilik.
( d) Sighah
merupakan ijab dan qabul bagi membuktikan terlaksananya pemberian dan
penerimaan oleh pemberi kepada penerima hibah. Syarat sighah perlu ada
persambungan dan persamaan di antara ijab dan qabul.
Lafaz Hibah
Lafaz sighah terbahagi kepada lafaz sarih (jelas) dan kinayah (kiasan).
Lafaz paling ringkas bagi ijab ialah “Aku menyerahkan hakmilik harta ini kepadamu”, dan balasan sepontan qabul penerima pula “Aku terima”.
Awas, jika mengguna pakai ayat “Aku hendak menyerahkan.......” boleh diterjemahkan sebagai berhasrat dan menyebabkan niat menghibah menjadi kabur.
Ayat hibah perlu bermaksud “sekarang ini” dan bukan “akan datang”.
Terbaik hibah dibuat secara bertulis dengan disaksikan oleh dua orang.
Syarat Al-Qabd
Mazhab Syafii dan
Hanafi menambah satu syarat bagi pengesahan hibah iaitu al-qabd atau penerimaan barang.
Selagi ketidaklaksananya al-qabd, maka ijab dan qabul tersebut tidak mengikat dan pemberi hibah masih boleh menarik balik pemberiannya itu.
Justeru itu, jika berlaku kematian pada salah satu pihak sebelum al-qabd, maka hibah itu boleh terbatal.
Selagi ketidaklaksananya al-qabd, maka ijab dan qabul tersebut tidak mengikat dan pemberi hibah masih boleh menarik balik pemberiannya itu.
Justeru itu, jika berlaku kematian pada salah satu pihak sebelum al-qabd, maka hibah itu boleh terbatal.
Namun al-qabd tidak menjadi syarat jika (a) pemberi dan penerima hibah tinggal serumah, (b) hibah suami kepada isteri, (c) hibah ayah kepada anak, dan (d) harta hibah dalam pegangan penerima hibah.
Penarikan Balik Hibah
Ada kalanya pemberi hibah
menghadapi permasalahan kewangan setelah menghibah hartanya.
Dianya ingin menukar transaksi dari pemberian hibah kepada jual beli. Adakah dibenarkan?
Pertukaran akad hibah yang mengamalkan tabarru’ tidak boleh bertukar menjadi akad tijarah, kecuali mendapat persetujuan pihak penerima hibah.
Namun akad tijarah boleh menjadi akad hibah jika penjual harta berkenaan dengan sukarela menghibahkannya.
Dianya ingin menukar transaksi dari pemberian hibah kepada jual beli. Adakah dibenarkan?
Pertukaran akad hibah yang mengamalkan tabarru’ tidak boleh bertukar menjadi akad tijarah, kecuali mendapat persetujuan pihak penerima hibah.
Namun akad tijarah boleh menjadi akad hibah jika penjual harta berkenaan dengan sukarela menghibahkannya.
Apa akan terjadi jika pemberi hibah
merasa menyesal memberi hartanya kepada seseorang.
Dia ingin menarik balik pemberian tersebut. Boleh ke?
Pembatalan hibah tidak boleh sekiranya al-qabd sudah selesai mengikut pendapat mazhab Syafii dan Hanbali. Manakala mazhab Hanafi pula boleh ditarik balik biarpun setelah al-qabd.
Namun mereka sependapat hibah antara bapa (termasuk ibu dan atuk) kepada anak/cucu boleh ditarik balik pada bila-bila masa selama mana harta itu tidak ada kaitan dengan orang lain.
Dia ingin menarik balik pemberian tersebut. Boleh ke?
Pembatalan hibah tidak boleh sekiranya al-qabd sudah selesai mengikut pendapat mazhab Syafii dan Hanbali. Manakala mazhab Hanafi pula boleh ditarik balik biarpun setelah al-qabd.
Namun mereka sependapat hibah antara bapa (termasuk ibu dan atuk) kepada anak/cucu boleh ditarik balik pada bila-bila masa selama mana harta itu tidak ada kaitan dengan orang lain.
ISU-ISU
HUKUM HIBAH
Hibah tidak sunyi daripada perbezaan pendapat di
kalangan para fuqaha’, dan diantara isu-isu hukum hibah adalah seperti berikut:-
(a) Isu
Kewujudan Al-Qabd
Pengwujudan al-Qabd sangat penting
dalam akad hibah. Al-Qabd dari segi istilah bermaksud berlakunya penyerah
terimaan.
Imam al-Syafii menyatakan disamping menepati kesemua empat rukun hibah, al-Qabd merupakan syarat luzum bagi mengikat akad hibah.
Imam al-Syafii menyatakan disamping menepati kesemua empat rukun hibah, al-Qabd merupakan syarat luzum bagi mengikat akad hibah.
Qabd sah sekiranya memenuhi
syarat-syarat berikut:
(a) mendapat keizinan dan kebenaran pemberi hibah,
(b) harta yang dihibahkan tidak bercampur dengan harta lain bukan hibah,dan
(c) penerima hibah berkeahlian untuk menerima milik harta tersebut iaitu baligh dan berakal.
(a) mendapat keizinan dan kebenaran pemberi hibah,
(b) harta yang dihibahkan tidak bercampur dengan harta lain bukan hibah,dan
(c) penerima hibah berkeahlian untuk menerima milik harta tersebut iaitu baligh dan berakal.
Permasalahan al-Qabd kerap
berbangkit kerana di Malaysia belum ada lagi akta khusus mengenai hibah.
Enakmen negeri-negeri memperuntukan perkataan “alang semasa hidup” dan “dibuat tanpa balasan” yang pengamal undang-undang sinonimkannya bermaksud hibah.
Enakmen negeri-negeri memperuntukan perkataan “alang semasa hidup” dan “dibuat tanpa balasan” yang pengamal undang-undang sinonimkannya bermaksud hibah.
Ketiadaan undang-undang
bertulis khusus mengenai hibah, maka para peramal termasuk mahkamah terpaksa
merujuk kepada berbagai kitab muktabar sebagai panduan dalam membuat keputusan.
Keadaan akan menjadi
rumit lagi apabila amalan berkaitan hibah ayah kepada anak yang tidak
melaksanakan pertukaran hak milik serta merta.
Kadang kala al-Qabd semacam tidak wujud kerana pemindahan milik akan dibuat selepas kematian penghibah.
Kaedah fiqh menekankan bahawa setiap transaksi bukan dilihat pada lafaz dan terminologi semata-mata tetapi melihat lebih kepada hakikat dan perjalanannya.
Kadang kala al-Qabd semacam tidak wujud kerana pemindahan milik akan dibuat selepas kematian penghibah.
Kaedah fiqh menekankan bahawa setiap transaksi bukan dilihat pada lafaz dan terminologi semata-mata tetapi melihat lebih kepada hakikat dan perjalanannya.
Apabila kewujudan
al-Qabd menghadapi permasalahan keyakinan hingga ke tahap zan al-ghalib, maka
pengamal akan merujuk ke perkara qarinah
pula.
Tetapi jika keyakinan merosot hingga ke tahap syak atau waham, biasanya diputuskan bahawa tiada hasrat oleh pemberi hibah untuk menyerahkan harta penghibahan.
Tetapi jika keyakinan merosot hingga ke tahap syak atau waham, biasanya diputuskan bahawa tiada hasrat oleh pemberi hibah untuk menyerahkan harta penghibahan.
Oleh yang demikian,
kehadiran al-Qabd secara telus sangat penting dalam akad hibah. Tanpa al-Qabd,
pemberian hibah boleh di batalkan.
Isu
Penarikan Balik Hibah
Amalan penarikan balik hibah sebelum qabd
ada beberapa pandangan. Di antaranya ialah :
(a) mazhab Shafi’i dan Hanafi berpendapat boleh menarik balik selagi harta berkenaan masih berada dalam pemilikan pemberinya,
(b) mazhab Maliki menyatakan tidak boleh setelah lafaz qabul; dan
(c) mazhab Hanbali berpendirian boleh menarik balik bagi barang berbentuk boleh diukur atau ditimbang.
(a) mazhab Shafi’i dan Hanafi berpendapat boleh menarik balik selagi harta berkenaan masih berada dalam pemilikan pemberinya,
(b) mazhab Maliki menyatakan tidak boleh setelah lafaz qabul; dan
(c) mazhab Hanbali berpendirian boleh menarik balik bagi barang berbentuk boleh diukur atau ditimbang.
Perbuatan penarikan balik hibah selepas
qabd selain hibah bapa/anak mempunyai pandangan berbeza seperti berikut:
(a) mazhab Shafi’i dan Hanbali berpendapat tidak harus ditarik balik; dan
(b) mazhab Hanafi berpendirian ianya makruh jika tiada perubahan kepada harta tersebut dan menghalang penarikan balik jika berlaku seperti penambahan yang tidak boleh dipisahkan.
(a) mazhab Shafi’i dan Hanbali berpendapat tidak harus ditarik balik; dan
(b) mazhab Hanafi berpendirian ianya makruh jika tiada perubahan kepada harta tersebut dan menghalang penarikan balik jika berlaku seperti penambahan yang tidak boleh dipisahkan.
Tindakan penarikan balik hibah selepas
qabd bagi hibah bapa kepada anak adalah dibolehkan termasuk bertujuan untuk
menyamakan pemberian antara anak-anak.
Namun mazhab Hanbali lebih menekankan kepada pembahagian yang adil. Maksud adil di sini tidak semestinya sama rata tetapi mengikut keperluan anak-anak berkenaan.
Walaubagaimana pun pemberian hibah oleh seorang “ayah” kepada anak angkat, anak tiri atau anak menantu tidak boleh ditarikbalik.
Namun mazhab Hanbali lebih menekankan kepada pembahagian yang adil. Maksud adil di sini tidak semestinya sama rata tetapi mengikut keperluan anak-anak berkenaan.
Walaubagaimana pun pemberian hibah oleh seorang “ayah” kepada anak angkat, anak tiri atau anak menantu tidak boleh ditarikbalik.
Isu
Hibah Bersyarat
Apabila membincangkan
hibah bersyarat kerap dirujuk kepada al-‘Umra dan al-Ruqba. Kedua-dua hibah
bersyarat ini berkait rapat dengan tempoh hidup pemberi dan penerima hibah.
Dalam al-‘Umra,
sekiranya penerima hibah mati dahulu, maka harta berkenaan dikembalikan kepada
pemberi hibah. Seterusnya jika pemberi hibah mati lebih awal, harta
tersebut dipulangkan kepada waris
pemberi hibah.
Dengan lain perkataan, dalam al-‘Umra pada akhirnya harta tersebut tetap kekal milik pemberi hibah.
Dengan lain perkataan, dalam al-‘Umra pada akhirnya harta tersebut tetap kekal milik pemberi hibah.
Begitu juga Al-Ruqba
adalah hampir sama syarat dengan al-‘Umra. Cuma berlainan jika pemberi hibah
mati dahulu maka harta tersebut diserah kepada penerima hibah.
Para fuqaha’
berpendapat kedua-dua jenis hibah ini adalah bersifat sementara kerana
berta’liqkan dengan hayat pemberi dan penerima hibah. Dengan itu, berbagai
perbezaan pendapat timbul.
Majoriti berpendapat
hibah bersyarat sebegini adalah sah tetapi syaratnya terbatal. Pengwujudan syarat itu berlawanan dengan
kehendak akad hibah itu sendiri iaitu yang boleh dihibahkan ialah ain harta
bukan manfaatnya.
Ada juga yang mengambil sikap keras dengan menolak hibah yang bersifat sementara kerana ianya adalah ‘ariyah (pemimjaman).
Ada juga yang mengambil sikap keras dengan menolak hibah yang bersifat sementara kerana ianya adalah ‘ariyah (pemimjaman).
Tetapi jika syarat
hibah boleh dipenuhi dan tiada gharar
fahish maka ianya sah. Seperti
contoh, bapa menghibah kepada anaknya sebuah kereta dengan syarat anaknya
membayar cukai jalan motokar tersebut.
Isu
Hibah Ketika Maradul Maut
Kepastian lafaz hibah semasa
sedang nazak sangat penting kerana ianya mungkin bukan hibah tetapi adalah wasiat.
Jika ianya wasiat maka pemberian itu terikat tidak boleh lebih 1/3 bahagian.
Jika harta pusaka tersilap di anggap hibah boleh membawa bencana besar, lebih-lebih lagi jika harta tersebut milik anak yatim.
Jika harta pusaka tersilap di anggap hibah boleh membawa bencana besar, lebih-lebih lagi jika harta tersebut milik anak yatim.
Dalam penentuan hibah
ketika maradul maut, ada tiga syarat tambahan perlu di teliliti di samping
empat rukun hibah sediada iaitu:-
(a) Pertama, adakah penyakit itu menyebabkan kematian pemberi hibah berkenaan? Bukti
terbaik bagi kepastian mati kerana sakit maradul maut ialah kesaksian dua orang
doktor lelaki Muslim yang adil. Keterangan ini lebih diyakini lagi jika di
sokong oleh laporan perubatan.
Ada
juga ulama menggunapakai kaedah tingkahlaku pesakait semasa sakit. Sekiranya penyakit
tersebut tidak sedar diri sehingga melalaikannya daripada kepentingan sekelilingnya
yang bersifat keduniaan, maka kematiannya boleh dianggap penyakit maradul maut.
Sebahagian fugaha’ menyifatkan sakit terlantar di atas
katil melebihi setahun sebagai sakit berpanjangan. Zahir dianya sakit tetapi
bukan penyakit maradul maut. Hibahnya dikira sebagai hibah seorang yang sihat.
(b) Kedua, adakah qabd telah terlaksana? Menurut mazhab Syafii, ijab dan
qabul sahaja belum cukup syarat untuk mengikat akad hibah. Ia perlu ada al-qabd.
Biasanya dalam kes hibah maradul maut
ini pelaksanaan qabd secara nyata
jarang ditemui kerana adat ketimuran menghormati si pesakit.
Maka untuk membuktikan wujudanya qabd, perlu lihat kepada qarinah. Qarinah ini ada berbagai ragam mengikut adat setempat, dan pihak mahkamah akan memutuskan qarinah yang mana satu mempunyai ciri-ciri tersirat ke arah hasrat terlaksananya qabd.
Maka untuk membuktikan wujudanya qabd, perlu lihat kepada qarinah. Qarinah ini ada berbagai ragam mengikut adat setempat, dan pihak mahkamah akan memutuskan qarinah yang mana satu mempunyai ciri-ciri tersirat ke arah hasrat terlaksananya qabd.
(c) Ketiga, mendapat perintah pengesahan dari mahkamah. Perintah dari Mahkamah
Syariah adalah penting agar keputusan adakah ianya hibah atau bukan tidak
dipertkai kemudian oleh waris.
No comments:
Post a Comment